Kogo na cokół?

A w sprawie owych pomników pojawiła się dyskusja, komu by się pomnik w najbliższej przyszłości należał zamiast owych czerwonoarmistów. Jeden ze znajomych napisał, że wypadałoby upamiętnić Leo Baecka, który w Lesznie się urodził w 1873 roku. Postać znana zwłaszcza w kręgach tak zwanego judaizmu liberalnego, teolog, naukowiec, pisarz i publicysta. Podczas II wojny światowej więziony w obozie w Terezinie, pełnił funkcję honorowego prezydenta tak zwanego Judenratu, czyli Rady Starszych. Amerykanie chcieli mu pomóc w ucieczce z obozu, jednak odrzucił propozycję, chcąc pozostać ze swoimi rodakami. Udzielał im zresztą wykładów, które - według ich świadectw, „krzepiły serca”. Haanah Arendt, autorka książki „Eichmann w Jerozolimie” rzuca na postać Leo Baecka nieco cienia, pisząc że jako prominent ukrywał przed innymi prawdę o losie, jaki Niemcy przygotowali deportowanym z obozu, czyniąc to z pobudek „humanitarnych”. Niezależnie od tego Baeck wojnę przeżył, następnie wyjechał do Londynu, wykładał też w USA, był prezesem Światowej Unii Postępowego Judaizmu. Zmarł w Londynie w 1956 roku. Zresztą w Lesznie wcale zapomniany tak do końca nie jest, bo kilka lat temu odsłonięto tablicę na domu przy ul. Chrobrego, w którym się urodził.

Drugi ze znajomych proponował, by uczcić gen. Józefa Hallera - ta postać w skali ogólnopolskiej jest o wiele bardziej od Leo Baecka znana - dowódca II Brygady Legionów Polskich, II Korpusu Polskiego na Ukrainie, wreszcie słynnej Błękitnej Armii we Francji. Właśnie przez Leszno armia ta wjechała w 1919 roku na terytorium odrodzonej Rzeczpospolitej, wioząc skarb prawdziwy: prawie 70 tysięcy doskonale wyposażonych żołnierzy, nowoczesną broń, czołgi, samoloty i artylerię, które tak przydały się podczas wojny z bolszewikami. Właśnie z Leszna miał generał Haller wysłać depeszę do Józefa Piłsudskiego, że przybywa z wojskiem. Chwilę tę przywołał znakomity dokumentalny film „Niepodległość” pokazywany przez kilka telewizji z okazji jubileuszu 100-lecia - pojawia się tam wzmianka o Lesznie, są też ujęcia z przejazdu i powitania Błękitnej Armii. Kilku znajomych nawet uznało, że to zdjęcia właśnie z Leszna, zaczęło rozpoznawać postaci i mury, ale inni szybko zgasili radość: Leszno w 1919 roku było jeszcze Lissą, czyli miastem niemieckim, Polska zaczynała się w Kąkolewie, a oficjalne powitanie Hallera miało miejsce dopiero w Ostrowie Wielkopolskim.

Osobiście nawet w tę depeszę wysłaną z Leszna nie bardzo dowierzam - wzmianka o niej pojawia się w „Pismach zbiorowych” Józefa Piłsudskiego, a nie w „Pamiętnikach” Hallera - ten wspomina Leszno jako miejscowość graniczną i pisze o ludności polskiej, dążącej na spotkanie pociągu. Czy wysiadałby po nocy z pociągu w niemieckim de facto mieście, żeby wysyłać depeszę, skoro parę kilometrów dalej mógłby zrobić to już na polskiej stacji? Już mniejsza o koszty, ale kwestia wygody.

Chociaż z drugiej strony generał w tych samych pamiętnikach pisze, że wysyłał depesze z terytorium Niemiec do marszałka Focha, skarżąc się na okradanie wagonów z chleba, więc kto wie? Setną rocznicę owego przejazdu obchodzić będziemy już niedługo, w nocy z 19 na 20 kwietnia.

Ja do owej dyskusji dołożyłem swoje trzy grosze przypominając o Krzysztofie Arciszewskim - „starszym nad armatą koronną”, czyli generale artylerii z czasów wojny z Kozakami, wspomnianym nawet przez Sienkiewicza w opisie oblężenia Zbaraża. Człowieku o niesamowitym życiorysie, w którym był i „kolumbijski krawat”, jaki założył wrogowi rodziny, infamia i banicja, walka w służbie holenderskiej w Brazylii, i ów Zbaraż, wreszcie smutny koniec jego szczątków w Lesznie właśnie, gdzie trumna spłonęła wraz z kościołem św. Jana podczas Potopu. Zapewne zgodzicie się Państwo, że w takiej sytuacji można uznać, że pochowany jest w Lesznie. Pisałem o nim z dziesięć lat temu, pisałem pięć lat temu, dwa lata temu. Ciągle nic, ale kropla drąży skałę - może choć tabliczka dla niego się znajdzie.