Jest dobrze, jest świetnie, ale...

Za rogiem czai się kryzys. Czy dotrze do Leszna, Rawicza, Kościana, Gostynia? Jaki on będzie, co nam przyniesie? Doświadczenia ostatnich kilkudziesięciu lat wskazują, że nigdy nie powtarza się ten sam scenariusz i te same przyczyny. Pierwszy wielki kryzys ujawnił się pod koniec lat dwudziestych minionego wieku w USA i rozlał się na cały świat (oprócz ZSRR). Za trzy miesiące minie 90 lat od tamtych wydarzeń. Przyczyną tego krachu był tzw. czarny czwartek, czyli panika na nowojorskiej giełdzie. Oczywiście, nie było jednego powodu tej zapaści, ale można by ocenić to tak, że zaczęło się od „kryzysu zaufania”. Tego dnia kursy akcji wszystkich spółek poleciały na łeb, na szyję. Efekt - cztery lata stagnacji, bezrobocia i biedy. Ten kryzys wtargnął także wtedy do Leszna i regionu. W mieście zapanowało bezrobocie, głód, strajki. U nas nie było "wielkoprzemysłowej klasy robotniczej" zdolnej do organizacji wielkich protestów, a mimo to rozruchy wystąpiły. Równie trudno było żyć mieszkańcom pobliskich wsi. Niskie ceny płodów rolnych spauperyzowały rodziny zajmujące się rolnictwem. Dowiemy się o tym z lokalnej, przedwojennej prasy np. z Głosu Leszczyńskiego.

W historii gospodarczej świata przyczyny ogólnoświatowej dekoniunktury były związane z kryzysami paliwowo-energetycznymi, kryzysami nadprodukcji (podażowymi), kryzysami bankowymi (finansowymi), a nawet „przegrzaniem” gospodarki. Efekt zawsze podobny, a płacili za czyjąś „niefrasobliwość” i pazerność najsłabsi. Jednak kryzysy to rzecz naturalna. Według teorii Keines’a, a nawet Marksa, w samej naturze gospodarki leżą okresowe wahania koniunktury. Te zmiany nazywamy cyklami. Jednym słowem, jeśli teraz jest lepiej, to kiedyś będzie gorzej, a potem znów lepiej. Co ciekawe, okresy dekoniunktury skracają się, ale pojawiają się częściej. Głębokość tych tąpnięć także się spłaszcza i nie występują takie zjawiska jak głód, masowe rozruchy i strajki. Świat nauczył się reagować na te zjawiska, głównie przez interwencje rządowe, wzrost zadłużenia publicznego i „drukowanie” pieniądza. Rzadziej poprzez naprawę finansów państwa, czy dbałość o przyjazne otoczenie dla przedsiębiorców.

W zależności od specyfiki krajowych gospodarek, także one same różnie przeżywają ten okres. W Polsce w ostatnich 30-stu latach raczej możemy mówić o dekoniunkturze, o spowolnieniu, a nie o kryzysach. Gospodarka naszego regionu dobrze przeszła przemianę ustrojową i gospodarczą lat 90-tych. Podobnie przechodziła okresy dekoniunktury. Pamiętamy, gdy jak grzyby po deszczu powstawały w Lesznie i okolicach małe sklepy, prosperowały targowiska, hurtownie, małe zakłady produkcyjne. Myślę, że są dwie przyczyny dobrego radzenia sobie z dekoniunkturą. Pierwsza - Wielkopolanie, w tym mieszkańcy regionu, są ludźmi zaradnymi, dynamicznymi, przedsiębiorczymi. Druga - są przede wszystkim ludźmi racjonalnymi i roztropnymi.

Wróćmy na chwilę do odpowiedzi światowej ekonomii na kryzysy. Rządy krajów Europy i Ameryki Północnej doprowadziły do perfekcji akcję drukowania czy pożyczania pieniędzy jako głównego remedium na te bolączki. Okazuje się jednak, że do tej pory nie przyniosło to jakiś znaczących problemów, jak na przykład gwałtowna inflacją. Czy taka metoda sprawdzi się zawsze i czy będzie można ją stosować na wszystkie pojawiającej się przypadki dekoniunktury? Miejmy świadomość, że światowe zadłużenie sięga już 167 bln dolarów, a 37% tej kwoty to długi sfery publicznej. To niewyobrażalna kwota.

Jak działa galopująca inflacja, to część mieszkańców naszego regionu na pewno pamięta. Wypłaty dostawaliśmy w milionach, a ceny w sklepach były w tysiącach. Pamiętam jak kupowałem w latach 90-tych XX w. chleb na ul. Dąbrowskiego w Lesznie, w znanej piekarni. Zapłaciłem wtedy za 0,5 kg cenę 2.600 zł, a kilka tygodni wcześniej 1.600 zł. W pobliskim sklepie spożywczym na Jagiellońskiej masło kosztowało 6.600 zł, a wcześniej 4.500 zł. Moje wynagrodzenia na początku kariery zawodowej to 800.000 zł, kilka miesięcy później przekroczyło milion. Potem było jeszcze gorzej. GUS podał, że w roku 1990 ceny zmieniły się o 1.395 proc.

Ostatni duży kryzys z lat 2007-2009 także rozpoczął się w USA. Przyczyną tych problemów była pazerność bankowców, a nawet szerzej świata finansów. Przypomnę, że chodziło o masowe udzielanie kredytów hipotecznych, nawet tym którzy nie mieli zdolności kredytowej. Potocznie przyczynę tych kłopotów nazwano pękającą „bańką kredytową”. Pożyczki hipoteczne finansowane były ze sprzedaży tzw. toksycznych papierów wartościowych, które kupowali m.in. bogaci Europejczycy. Upadły znane banki, które były gwarantem stabilności finansowej kilku krajów. Problemy rozlały się na cały świat. Jednak najbardziej ucierpiała północna część globu. W Polsce, a także w Lesznie, kryzys ten przemknął się raczej bez znaczących turbulencji. Mówiono wtedy o zielonej wyspie z 2,8 proc. wzrostem gospodarczym za 2009 rok. Nie było spektakularnych upadków banków, a leszczyńskie placówki pracowały normalnie. Jedynym efektem były większe niż zazwyczaj trudności z uzyskaniem kredytu. Po prostu mieszkańcy regionu nie kupowali toksycznych produktów finansowych emitowanych przez amerykańskie banki i fundusze.

Ostatni kryzys był okazją do przeprowadzenia głębokich reform światowych finansów, aby uodpornić je przed wirusami pazerności. Była to także szansa, aby światowa gospodarka miała zdrowe fundamenty. Nie uczyniono tego w skali świata, ale w Polsce byliśmy bezpieczniejsi. Zagranicznym bankom nie wolno było transferować kapitałów do banków-matek. Na świecie zamiast ozdrowieńczych praktyk zaczęto drukować pieniądze, zaciągać kolejne kredyty, dosypywać pieniądze banksterom.

Co nas czeka w Polsce, co nas czeka w Lesznie? Tego do końca chyba nie wie nikt. Ekonomiści jak zwykle są podzieleni. Jedni twierdzą, że to tylko spowolnienie, a inni wieszczą, że czeka nas krach. Leszczyński, przeciętny zjadacz chleba dowie się o kłopotach polskiej i lokalnej gospodarki wtedy, gdy dostanie wypowiedzenie umowy o pracę, albo zmniejszy mu się jego wynagrodzenie, bo nie będzie podwyżek i premii, a w sklepach spadną ceny produktów, będą częste wyprzedaże. Panorama Leszczyńska i Gazeta ABC zaczną narzekać na zmniejszającą się sprzedaż, a agencje reklamowe dostaną mniejszą ilość zleceń. Chwilę wcześniej przestaniemy gremialnie kupować samochody u lokalnych dilerów światowych marek, a nowe mieszkania potanieją. Czy leszczyńska gospodarka jest przygotowana na te wydarzenia? Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że powinna być. Czy nasze przedsiębiorstwa i rodzinny biznes przetrwają trudniejsze czasy? Wydaje się, że tak. Jakie będzie trzeba ponieść ofiary? Nie ma prostej odpowiedzi.

Kiedy przyjdzie i jaki będzie ten kryzys? Spowolnienie na świecie już trwa. Główna gospodarka UE, czyli niemiecka ostro hamuje, a to ważne dla części lokalnych firm. O dziwo, jak dotąd na spowolnieniu w strefie euro korzystają polskie firmy, bowiem zachodni producenci, w czasach dekoniunktury, szukają tańszych podzespołów, tańszych podwykonawców, tańszych surowców. Przedsiębiorstwa regionu mogą to wszystko dostarczać w atrakcyjnej cenie i w dobrej jakości. To dobry czas na ekspansję międzynarodową lokalnego biznesu. Dowód - rośnie dodatni bilans handlowy Polski, szczególnie z Niemcami. Nasze lokalne firmy mogą szczycić się większą sprzedażą produkcji i usług. Może czeka nas tylko lekkie spowolnienie, może większa korekta, ale zdrowe gospodarki przechodzą ten czas bez wielkich turbulencji. Dotyczy to także gospodarek lokalnych takich jak nasza.

Jak mieszkańcy regionu mogą się do tych gorszych czasów przygotować? Możemy złagodzić skutki dekoniunktury dla nas samych. Przepis jest dość prosty. Po pierwsze - spłaćmy kredyty i pożyczki; po drugie - posiadajmy oszczędności (jakiekolwiek); po trzecie - uczmy się, zdobywając nowe umiejętności i kompetencje. Przyda się to w czasie, gdy poziom bezrobocia będzie wyższy, a dzięki nauce nasza atrakcyjność na rynku pracy - wzrośnie. Po czwarte - postarajmy się, aby jak najwięcej wydatków miało charakter zmienny (regulowany), z których będzie można zrezygnować w trudnych czasach. Proste, ale jak trudne do wcielenia w życie, szczególnie w czasach dobrobytu.

Felieton ma swoje ograniczenia i nie jest to rozprawa naukowa, stąd w tekście znajdują się skróty pojęciowe i uproszczenia. Zachęcam mieszkańców regionu do interesowania się sprawami gospodarczymi i finansowymi. Pomocne będą różne portale i media monitorujące tę tematykę, także te lokalne. Zdobywajmy wiedzę i reagujmy właściwie. A jakie są Państwa doświadczeni z kryzysowych czasów?