Bond z Ponieca

Pisałem przed tygodniem o tej mapie (tutaj), na której można wyszukać sobie, kto słynny gdzie się urodził, i że właśnie z Ponieca pochodzi ów Charaszkiewicz. Z Bernardem Śliwińskim łączy go zresztą nie tylko miejsce pochodzenia - obaj byli oficerami Wojska Polskiego, obaj mieli stopień podpułkownika. Nie wiem, czy się znali: Edmund Charaszkiewicz był o 12 lat młodszy. Zresztą w Poniecu ukończył tylko podstawówkę, naukę gimnazjalną prowadził w kilku etapach, z których każdy był coraz dalej od domu: w Krotoszynie, Katowicach oraz wreszcie w Krakowie. Nota bene szkołę kończył w 1915 roku, jako żołnierz Legionów Piłsudskiego. Wygląda na to, że służył w nich od samego początku, może nawet od słynnego wymarszu z Oleandrów do Kongresówki, gdzie zresztą „Legunów” przyjęto dość chłodno. W Legionach dosłużył się stopnia sierżanta. Oficerem został już w Niepodległej. Potem walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Ale ciekawie zaczyna się robić już po wojnie.

Charaszkiewicz bowiem wziął udział w III Powstaniu Śląskim w 1921 roku, jako jeden z dowódców tak zwanej Grupy Wawelberga. Mówiąc w dużym uproszczeniu byli to pierwsi polscy „specjalsi”. Bardzo małe oddziały (w sumie 46 ludzi) które na tyłach Niemców wykonywały operacje specjalne - najważniejszą było wysadzenie siedmiu mostów kolejowych na liniach łączących Górny Śląsk z resztą Niemiec. Grupa została utworzona przez Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Nazwa może mało wyrazista, ale bardzo charakterystyczna: otóż tak zwana „Dwójka” w polskiej armii, podobnie jak w kilku innych armiach świata, oznacza wywiad i kontrwywiad. Właśnie z wywiadem wojskowym Edmund Charaszkiewicz związał się na dobre, służąc w nim aż do 1939 roku. Najpierw przez krótki czas był referentem do spraw ukraińskich, a od 1928 roku kierował Ekspozyturą nr 2. Ekspozytura nr 2 natomiast miała bardzo ciekawe zadanie: zajmowała się sabotażem i dywersją na wypadek wojny na terenie państw ościennych.

To właśnie Ekspozytura nr 2 przygotowała akcje dywersyjne, które poprzedziły przyłączenie do Polski Zaolzia w 1938 roku. Ówczesna polska, sanacyjna propaganda nazwała je „powstaniem”, ale efekty były raczej mizerne, choć władze czeskie, które ustępowały już Niemcom, zgodziły się na polskie ultimatum i Zaolzie oddały. Kilka tygodni później Charaszkiewicz przeprowadził kolejną tajną akcję pod kryptonimem „Łom” - tym razem chodziło o Zakarpacie, a właściwie tę jego część, która leżała na terenie Czechosłowacji. Chrapkę na nie mieli już od dawna Węgrzy, którzy stracili te tereny po I wojnie światowej. Dogadali się więc z Polakami (wiadomo, Polak-Węgier i tak dalej), że oni wkroczą od południa, a my od północy. Czechosłowacja wprawdzie upadała, podana Niemcom na tacy przez Brytyjczyków i Francuzów na konferencji w Monachium, ale tam, na wschodzie, wciąż trzymało się czechosłowackie wojsko. Więc dywersanci (przerzuceni w większości z Zaolzia) przeprowadzili kilkadziesiąt akcji, bijąc się z posterunkami, niszcząc mosty i zrywając łączność. Zginęło w nich 23 żołnierzy czechosłowackich i 11 dywersantów. Efekty działań znów nie były szczególnie udane, ale koniec końców w marcu 1939 roku mieliśmy wspólną granicę z Węgrami. Przydała się pół roku później…

Charaszkiewicz zresztą właśnie pół roku później się ewakuował, choć nie przez Węgry, tylko przez Rumunię. Najpierw do Francji, potem do Wielkiej Brytanii - tam dowodził pociągami pancernymi, następnie znów służył w wywiadzie, ale już bez spektakularnych akcji. Po wojnie do Polski już nie wrócił (jako „Dwójkarz” wiedział, co robi) i zmarł w Londynie w 1975 roku.

Miał ciekawe życie, nie mam co do tego żadnych wątpliwości. Ale to Zaolzie i Zakarpacie to nie są najpiękniejsze momenty w naszej historii. Oczywiście można bronić, że przecież to sami Czesi (a właściwie Czechosłowacy) zaczęli, atakując gdy my walczyliśmy z bolszewikami, ale mimo wszystko niefajnie wyszło. Więc pan pułkownik pewnie muralu się w Poniecu nie doczeka, choć co nam szkodzi pamiętać, że taki polski Bond (a potem właściwe M) tam się urodził.