Niezbędne minimum

Oczywiście mam to ogromne szczęście, że obcuję w tym momencie z ludźmi czytającymi. Felietonów moich nie ma w wersji audio, a już tym bardziej wideo. Państwo czytają poniższe, gdyż są między jedną a drugą lekturą rzeczy poważniejszych, prawda? No, to skoro już sobie to wyjaśniliśmy, wrócę do pytania: czy macie książki ulubione, do których wracacie raz na rok, raz na parę lat, a może nawet co parę miesięcy. Mimo że doskonale wiecie, o co w nich chodzi, kto zabił albo kto po pokonaniu tysięcznych przeszkód zdobył (albo niestety utracił) ukochaną. Mnie takiego wracania nauczył mój świętej pamięci Tato - co najmniej raz na dwa lata powtarzał lekturę dwóch dzieł: „Potopu” Sienkiewicza i „Cichego Donu” Szołochowa. Mój serdeczny przyjaciel, ten od wrzeszczenia w księgarni, wraca tak do Ursuli Le Guin. Ja z kolei „Potop” mniej, choć „Ogniem i Mieczem” faktycznie częściej, ale jeśli chodzi o absolutnie regularne wracanie to mam trzy, a właściwie cztery książki. Pierwszą jest „Władca Pierścieni” Tolkiena, drugą „Diuna” Herberta, trzecią natomiast „Ojciec Chrzestny” Mario Puzo - tę ostatnią powtarzam najczęściej, bo jak nic daje mi spojrzenie na świat polityki.

Jednak dziś chcę napisać o czwartej książce, która powieścią nie jest, ale trup ściele się w nie gęsto. To „Leksykon śmierci sławnych ludzi” Isabelle Bricard. Kupiłem ją jakieś dwadzieścia lat temu w takiej uroczej małej księgarni przy ul. Łaziebnej - zaglądałem tam często, bo to był taki sklep z bardzo tanimi książkami. Do dziś ma ołówkiem wypisaną cenę: 21,40 - jak na tamte czasy może nie była najtańsza, ale nie żałuję ani grosza z tych pieniędzy.

Zawiera kilkaset haseł w porządku alfabetycznym. Chciałoby się powiedzieć „biogramów”, ale to jednak nie opisy życia, a raczej śmierci owych „sławnych” ludzi. Okoliczności zgonu, ostatnie słowa, opisy pogrzebów. Nie wszyscy byli i nie wszyscy do dziś są mi znani; autorka, jako że jest Francuzką, skupia się w bardzo dużej mierze na swoich rodakach (zdumiewająco wielu kończyło pod ostrzem gilotyny). Jest jednak sporo Polaków, umieszczonych w polskim wydaniu giętkim piórem nieodżałowanego Ludwika Stommy. Sama pani Bricard opisała jednak śmierć Stanisława Leszczyńskiego. Jak widać Francuzi mają do niego stosunek szczególny. Z drugiej strony zgon nieszczęsnego monarchy rodem z Leszna był tak niezwykły, że nic dziwnego, że umieszczono go w zestawieniu.

Król Stanisław skonał mając 88 lat, co jak na tamte czasy i poziom opieki zdrowotnej wydaje się wiekiem iście matuzalemowym. Tylko że nie umarł ze starości i na żadną chorobę. Leszczyński bowiem… usmażył się. Niechcący oczywiście. 5 lutego 1766 roku w Luneville ex-król wstał, jak zwykle o szóstej rano. Lokaj podał mu szlafrok podszyty watą, dar od ukochanej córki, królowej Francji, po czym wyszedł. Stanisław siadł w fotelu przy kominku, jednak było mu chłodno, więc wstał, żeby podsycić ogień. Podszedł zbyt blisko, dotykając płomieni połą szlafroka. Wata zaczęła błyskawicznie płonąc, przerażony starzec upadł - prosto do płonącego kominka. Nie miał sił krzyczeć, wkrótce stracił przytomność. Strażnik czuwający w sąsiedniej komnacie poczuł swąd palącego się ciała, ale z powodu ściśle przestrzeganej etykiety nie wszedł do królewskiej sypialni. Zrobił to dopiero lokaj - kiedy pospieszył na pomoc okazało się, że Leszczyński jest poparzony od stóp do głowy.

Umierał jeszcze przez 18 dni. W potwornych cierpieniach, mimo to nie stracił poczucia humoru. Kiedy młoda i ładna dama dworu czuwając przy nim sparzyła się w palce, czarował ją słowami; „Ech, Pani, gdyby przynajmniej poparzył nas ten sam ogień!” Czaruś, prawda? Kronikarze odnotowali jednak, że ostatnie dni były już bez żartów, choć w agonii król miał jeszcze troszczyć się o biedaków i tworzyć instytucje charytatywne oraz organizować własny pogrzeb, jak zaznaczył - bez żadnej pompy. Trudno się więc dziwić Francuzom, że pamiętają go jako „Stanisława Dobrego”. My, Polacy, może mamy nieco inne oceny, ale kto by tam Polakom dogodził.

Swoja drogą, czytając tę książkę po raz enty, natrafiłem na piękny opis śmierci słynnego francuskiego prezydenta Georgesa Clemencau, który zmarł w wieku 88 lat - tak samo jak Leszczyński. W dniu śmierci w 1929 roku powiedział swojemu lekarzowi: -Co do pogrzebu, niezbędne minimum. -Co to jest niezbędne minimum? - odpowiedział medyk. -Ja! - odpowiedział polityk. - Mam zamiar jeszcze pożyć z 50 lat, ale pamiętajcie, jakby co: u mnie też niezbędne minimum, jeśli łaska.